მთვარე დედამიწის ერთადერთი ბუნებრივი თანამგზავრია. მას რაიმე ფორმალური სახელი გარდა მთვარისა არ გააჩნია, თუმცა ზოგადად მეცნიერულ შრომებში მას „ლუნა"-დაც (ზედს. ლუნარული) მოიხსენიებენ (ლათ. Luna). მისი სიმბოლოა ნახევარმთვარე. მთვარის საშუალო სიშორე დედამიწიდან 384.403 კმ-ია, დიამეტრი — 3.476 კმ-ია. პირველი ხელოვნური ობიექტი, რომელიც მთვარეზე დაეშვა იყო „ლუნა 2“ (1959). პირველი ფოტოსურათები მთვარის დედამიწისგან მოფარებულ მხარეს გადაიღო „ლუნა 3“-მა იმავე წელს. პირველი ადამიანები, რომლებმაც მთვარეზე დადგეს ფეხი იყვნენ ხომალდიდან „აპოლო 11“ (აშშ, 1969).
მთვარის დაბნელება
მთვარის დაბნელება მხოლოდ სავსემთვარეობისას ხდება, როცა მთვარე დედამიწის ჩრდილში მოექცევა და მზის სინათლე მას ვერ სწვდება. მთვარე თითქოს ციდან ქრება.
იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრები — დღეისთვის აღმოჩენილი 63 დიდი თუ მცირე ციური სხეული, რომელიც იუპიტერის გარშემო მოძრაობს. შეუიარაჩებელი თვალით არც ერთი სხვა პლანეტის მთვარე არ ჩანს. მეტიც უტელესკოპოდ თვით შორეული გიგანტი პლანეტები - ურანი და ნეპტუნიც კი მიუწვდომელია თვალისათვის, არათუ მათი მთვარეები. ამიტომ არის დაკავშირებული სხვა ”მთვარეების” აღმოჩენა გალილეო გალილეის სახელთან. თითქმის ოთხასი წლის წინათ, ამ იტალიელმა მეცნიერმა თვითნაკეთი მარტივი ჭოგრიტით ერთბაშად იუპიტერის ოთხი მთვარე აღმოაჩინა. მათ უწოდეს: იო, ევროპა, განიმედე და კალისტო. იო და ევროპა დაახლოებით ჩვენი მთვარისოდენა სხეულებია და დაახლოებით იმავე მანძილზე უვლიან გარს იუპიტერს, როგორც მთვარე - დედამიწას: იო - 420 ათას, ევროპა კკი - 671 ათას კმ-ზე (შეგახსენევთ, რომ მთვარიდან დედამიწამდე 384 400 კმ-ია). საინტერესოა იუპიტერის გარშემო მათი გარშემოვლის პერიოდები, ანუ ”თვეები”: იოს ”თვე” სულ 1 დღე და 18 საათია, ევროპასი - 3 დღე და 13 საათი, (მთვარის თვე 27 დღეა!). ბარემ ვთქვათ, იუპიტერის დღე-ღამე (ღერძული ბრუნვის პერიოდი) ორნახევარჯერ მოკლეა ჩვენს დღე-ღამეზე, მისი წელიწადი კი (მზის ირგვლივ გარემოქცევის პედიოდი) 12 ჩვენებურ წელიწადს უდრის. იუპიტერის სხვა თანამგზავრები - განიმედე და კალისტო მთვარეზე თითქმის ორჯერ დიდებია, ხოლო მათი ”თვეები” შესაბამისად 7 და 17 დღეა.
მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ იუპიტერს სხვა თანამგზავრებით ჰყოლია, ოღონდ გაცილებით პატარები. ზოგი მათგანი დიდი ტელესკოპე
... კითხვის გაგრძელება »
პლანეტა ზოგადი განსაზღვრებით არის ვარსკვლავის ირგვლივ სტაბილურ ორბიტაზე მოძრავი შედარებით დიდი მასის ციური სხეული. ციური სხეული, რომელიც საკმარისაც მასიური ხდება მასზე ბირთვული რეაქციების დასაწყებად უკვე ვარსკვლავად ითვლება, და ის პლანეტა არაა. ისტორიული კონსენსუსის თანახმად საერთაშორისო ასტრონომიული კავშირი ჩვენს მზის სისტემაში მოიაზრებს რვა პლანეტას
↑ 2006 წლის 24 აგვისტოს საკ-ის გენერალურ ასამბლეაზე პლანეტის ახალი განსაზღვრების კენჭისყრით დამტკიცების შემდეგ, პლანეტა პლუტონს ჩამოართვეს პლანეტის სტატუსი და ჯუჯა პლანეტების რიცხვს მიაკუთვნეს.
ქარონი - მზის სისტემის ჯუჯა პლანეტაა. აღმოჩენილია 1978 წელს 22 ივნისს. ქარონი თან ახლავს პლუტონს და დიდი ხნის განმავლობაში მის თანამგზავრად ითვლებოდა, მაგრამ პლუტონის პლანეტიდან ჯუჯა პლანეტამდე ჩამოქვეითებასთან ერთად ქარონსაც ჩამოერთვა ეს სტატუსი, რადგან მისი ბარიცენტრი პლუტონს გარეთ არის. აღმოჩენილ იქნა ამერიკელი ასტრონომის ჯეიმს კრისტის მიერ აშშ საზღვაო ობსერვატორიის 155 სმ-იანი ტელესკოპით.
ჯუჯა პლანეტა — საერთაშორისო ასტრონომიული კავშირის გასაზღვრებით ციური სხეული მზის სისტემაში, რომელიც შემდეგ ოთხ მოთხოვნას აკმაყოფილებს: 1. მოძრაობს მზის გარშემო; 2. აქვს საკმარისი მასა საკუთარი გრავიტაციისთვის გარე პლანეტების მიზიდულობის ძალის დასაძლევად და ჰიდროსტატიური წონასწორობის (თითქმის სფერული) ფორმის მისაღებად; 3. საკუთარ ორბიტაზე არ დომინირებს (არ ძალუძს გაწმინდოს სივრცე სხვა ობიექტებისგან); 4. არ არის თანამგზავრი.
ტერმინი "ჯუჯა პლანეტა" მიღებული იქნა 2006 წელს, როგორც შემადგენელი ნაწილი მზის გარშემო მოძრავი სხეულები სამგვარი კლასიფიკაციის. სხეულები, რომლებსაც იმდენი ძალა შესწევთ, რომ მათ გარშემო სივრცე გაწმინდონ სხვა სხეულებისგან, პლანეტები ეწოდებათ, ხოლო ისინი, რომლებიც ზედმეტად მცირენი არიან ჰიდროსტატიური წონასწოტორბისთვის განსაზღვრულია, როგორც მზის სისტემის მცირე სხეულები.
კატეგორია "ჯუჯა პლანეტა" არ არის პლანეტის ქვეკატეგორია, არამედ სრულიად ცალკე მდგომი კატეგორიაა. ანუ, ეს იმას ნიშნავს, რომ ჯუჯა პლანეტა პლანეტა არ არის.
ამჟამად ცნობილი ჯუჯა-პლანეტებია, ქარონი, პლუტონი ერისი და მაკიმაკი.
მაკემაკე (Makemake) — სიდიდით მესამე ჯუჯა პლანეტა მზის სისტემაში, კოიპერის სარტყლის ორ უდიდეს ობიექტთაგანი. მისი დიამეტრი დაახ. პლუტონის დიამეტრის ორი-მესამედია. მაკემაკეს თანამგზავრები არ ჰყავს, განსხვავებით კოიპერის სარტყლის სხვა უდიდეს ობიექტთაგან. მისი ექსტრემალურად დაბალი ტემპერატურა (დაახ. 30K) მიუთითებს იმაზე, რომ მისი ზედაპირი დაფარულია მეთანისა და ეთანის ყინულით. ეს ობიექტი აღმოაჩინეს 2005 წლის 29 ივლისს სანტასა და ერიდასთან ერთად.
136199 ერისი (Eris) (დროებითი სახელები: ოფიციალური — 2003 UB313, არაოფიციალური — ქსენა, ზენა (Xena) და ლილა (Lilah)) — ჯუჯა პლანეტა, ნეპტუნსიქითა ობიექტი, რომელიც, თანახმად პალომარის ობსერვატორიის (კალიფორნია) ასტრონომებისა, ზომით პლუტონს აღემატება (რომელიც თავისმხრივ 2006 წლის 24 აგვისტომდე პლანეტად ითვლებოდა). პირველაღმომჩენებმა, შემდგომში კი ნასამ და ზოგიერთმა ასტრონომიულმა ორგანიზაციამ, ეს ობიექტი მზის სისტემის მეათე პლანეტად გამოაცხადეს, თუმცა 2006 წლის 24 აგვისტოს საერთაშორისო ასტრონომიულმა კავშირმა დაამტკიცა პლანეტის განსაზღვრება, რომლის მიხედვით 2003 UB313 ამ სტატუსს არ მოერგო. ეს ობიექტი ჯუჯა პლანეტების კატეგორიას მიეკუთვნა.
პლუტონი (Pluto) მზის სისტემის ჯუჯა პლანეტაა. 2006 წლის 24 აგვისტოს საერთაშორისო ასტრონომიული კავშირის 26-ე ასამბლეაზე კენჭისყრით პლუტონი ჯუჯა პლანეტის სტატუსზე ჩამოქვეითდა. ამით ამავე ასოციაციის 1930 წლის გადაწყვეტილება გაუქმდა პლუტონის მზის სისტემის მე-9 პლანეტად ცნობის შესახებ. მაშინდელი მონაცემებით პლუტონი ბევრად უფრო დიდი ეგონათ, ვიდრე ეს შემდგომ გაირკვა.
პლანეტას ექსცენტრიული ორბიტა აქვს (ექსცენტრისიტეტი–0.24880766), რომელიც სხვა პლანეტათა გავლენის ქვეშ ექცევა და ამგვარად ის პერიოდულად ნეპტუნის ორბიტის შიგნით ხვდება. ის პლანეტათაგან უმცირესი და ზოგიერთ თანამგზავრზე მცირეცაა. მას თან ახლავს მეორე ჯუჯა პლანეტა - ქარონი რომელიც მის თანამგზავრად ითვლებოდა, მაგრამ რადგან მისი ბარიცენტრი პლუტონს გარეთ არის, მას ეს სტატუსი ჩამოერთვა. პლუტონის ორი მცირე მთვარე აღმოჩენილ იქნა 2005 წელს. მისი ასტრონომიული სიმბოლოა ლათ. P-L მონოგრამა, ♇. ეს წარმოადგენს თავად პლუტონის სახელის პირველ ორ ასოსა და "პერსივალ ლოუელის" ინიციალებს. ლოუელი ინტენსიურად ეძებდა მეცხრე პლანეტას და შედეგად თავად ობსერვატორიასაც, საიდანაც პლუტონი აღმოაჩინეს, მისი სახელი დაერქვა. კოსმოსური ხომალდი "ნიუ-ჰორაიზონსი", რომელიც ფლორიდის კეიპ-კანავერალის კოსმოდრომიდან გაიშვა 2006 წლის 19 იანვარს, გახდება პირველი უმართავი ხომალდი, რომელიც პლუტონს ჩაუფრენს 2015 წლის 14 ივლისს.
პლანეტა პლუტონი აღმოაჩინა ამერიკელმა ასტრონომმა კლაიდ ტომბომ (Clyde William Tombaugh) 1930 წლის 18
... კითხვის გაგრძელება »
ნეპტუნი სიშორით მეცხრე, ან შიგადაშიგ, მეათე პლანეტაა მზიდან პლუტონის ექსცენტრიული ორბიტის გამო და ყველაზე შორეული გაზის გიგანტია ჩვენს მზის სისტემაში. მიუხედავად იმისა, რომ გაზის გიგანტთა შორის ყველაზე მცირეა, ნეპტუნი ურანზე უფრო მასიურია: უფრო მძლავრი გრავიტაციული ველის გამო მან უფრო მაღალი სიმჭიდროვის კომპრესია განიცადა.
ბოლო დროს ოდნავ შესამჩნევი რუხი რგოლები იქნა შენიშნული ამ ლურჯი პლანეტის ირგვლივ, თუმცა ისინი სატურნისაზე ნაკლებად მასიურია. მათი აღმოჩენისას მიიჩნევდნენ, რომ ეს რგოლები არასრული იყო, მაგრამ ’’ვოიაჯერ 2’’-მა ეს ჰიპოთეზა უარჰყო. ნეპტუნს ასევე ახასიათებს 2.000 კმ/სთ სიჩქარის წყალბადის, ჰელიუმისა და მეთანის ქარები, რაც მას ლურჯ შეფერილობას აძლევს. ნეპტუნს ცხრა დადასტურებული და ოთხი დაუდასტურებელი თანამგზავრი ჰყავს. მისი უდიდესი თანამგზავრი ტრიტონი გამოირჩევა რეტროგრადული ორბიტით, ექსტრემალურად ცივია (38K) და მას ექსტემალურად შეკუმშული (14 მიკრობარი) ნიგროგენ/მეთანის ატმოსფერო აქვს.
პლანეტას რომაული ღმერთი ნეპტუნის სახელი ჰქვია მისი ლურჯი მეთანის ღრუბლების გამო. მისი ასტრონომიული სიმბოლო ღმერთი ტრიდენტის ნიშნის სტილიზებული ვერსიაა (♆).
პლანეტა აღმოჩენილ იქნა 1846 წლის 23 სექტემბერს და დღემდე მას მხოლოდ ერთი ხომალდი ვოიაჯერ 2 ეწვია, რომელმაც მის გასწვრივ 1989 წლის 25 აგვისტოს ჩაიფრინა.
ურანი (ლათ. Uranus) მზის სისტემის მეშვიდე პლანეტა მზიდან დაშორების მიხედვით. ეს გაზის გიგანტი დიამეტრით მესამე და მასით მეოთხე პლანეტაა მზის სისტემაში. მას ბერძნული ცისა და სხვა ღმერთთა შემქმნელი ღვთაების ურანის სახელი ჰქვია. მისი ასტონომიული და ასტროლოგიური სიმბოლოა ♅.
ეკუთვნის გიგანტი პლანეტების ჯგუფს. აღმოაჩინა უ. ჰერშელმა 1781 წელს. ურანის საშუალო მანძილი მზიდან არის 2869,6 მლ. კმ. ორბიტის ექსცენტისიტეტი - 0,046, დახრა ეკლიპტიკის სიბრტყისადმი - 0°46´23", გარემოქცევის სიდერული პერიოდი - 84,02 წ, სინოდური პერიოდი - 369,66 დღე-ღამე.
ნასა’ს ’’ვოიაჯერ 2’’ ერთადერთი კოსმოსური ხომალდი იყო, რომელმაც პლანეტამდე მიაღწია და ჯერჯერობით სხვა ექსპედიციები დაგეგმილი არ არის. ვოიაჯერი 1977 წელს გაიშვა და მან ურანუსის სიახლოვემდე 1986 წლის 24 იანვარს მიაღწია, რის შემდეგაც გზა ნეპტუნისკენ გააგრძელა.
